15 listopada 1916 r. zmarł Henryk SIENKIEWICZ (ur. 5 maja 1846 r.), powieściopisarz, dziennikarz, publicysta. Pierwszy polski laureat literackiej Nagrody Nobla.
Pochodził ze zubożałej rodziny ziemiańskiej, wywodzącej się z Tatarów osiadłych na Litwie. Studiował na wydziale medycznym Szkoły Głównej Warszawskiej, następnie przeniósł się na studia prawnicze by w końcu wybrać wydział filologiczno-historyczny. Po zamknięciu przez władze carskie polskojęzycznej Szkoły Głównej kontynuował studia na rosyjskojęzycznym Uniwersytecie Warszawskim, który opuścił bez przystąpienia do egzaminów końcowych. W okresie studiów Sienkiewicz nawiązał współpracę z „Przeglądem Tygodniowym”, gdzie debiutował jako dziennikarz recenzją sztuki teatralnej. W latach 1876-1878 jako korespondent „Gazety Polskiej” przebywał w Ameryce Północnej. Jego Listy z podróży do Ameryki cieszyły się dużą popularnością i uratowały Gazetę od bankructwa. Sienkiewicz opisywał obyczaje ówczesnej Ameryki, przyrodę, myśliwskie wyprawy, życie w górskich kanionach, informował o polskim osadnictwie.
Twórczość literacką rozpoczął nowelami, których napisał ponad czterdzieści. Pierwszy utwór, zatytułowany Humoreski z teki Worszyłły zawierał hasła pozytywistyczne oraz elementy patriotyczne. Podczas pobytu w Ameryce powstała seria utworów nowelistycznych, będących owocem rozmów z mieszkającymi tam Polakami (m.in. Szkice węglem). Po powrocie do Europy powstały kolejne m.in.: Janko Muzykant, Przez stepy, Latarnik, Sachem, Hania.
Największą popularność przyniosła pisarzowi jego twórczość powieściowa, zwłaszcza historyczna. Jako manifest patriotyzmu została przyjęta Trylogia, przedstawiająca burzliwe dzieje Polski w XVII w. podczas wojen z Tatarami, Szwedami i Turkami.
Sienkiewicz zaczął być w Polsce otaczany kultem. Jego książki były powszechnie czytane, a on sam stał się autorytetem literackim i politycznym.
Po ukończeniu Trylogii Sienkiewicz opublikował dwie powieści współczesne: Bez dogmatu i Rodzina Połanieckich.
Najgłośniejszym sukcesem stała się powieść o prześladowaniu pierwszych chrześcijan Quo vadis. Powieść została przetłumaczona na ponad 40 języków. Połączenie przygody rycerskiej i romansu znalazło się w kolejnej powieści Sienkiewicza Krzyżacy. Utworem tym Sienkiewicz chciał uczcić zbliżający się jubileusz 25-lecia swojej pracy pisarskiej.
W 1900 r. Sienkiewicz otrzymał w darze narodowym posiadłość ziemską Oblęgorek pod Kielcami, gdzie dziś mieści się jego muzeum. W Oblęgorku Sienkiewicz utworzył ochronkę dla dzieci. Autor często angażował się w akcje społeczne, między innymi dzięki Sienkiewiczowi powstało sanatorium przeciwgruźlicze dla dzieci w Bystrem i kościół w Zakopanem. Był jednym z założycieli Towarzystwa Polskiej Macierzy Szkolnej.
W 1905 r. Sienkiewicz uhonorowany został Nagrodą Nobla za “wybitne osiągnięcia w dziedzinie eposu” i “rzadko spotykany geniusz, który wcielił w siebie ducha narodu”.
Na koniec czterdziestoletniej kariery pisarskiej Sienkiewicz wydał cieszącą się popularnością powieść dla młodzieży W pustyni i w puszczy, w której wykorzystał własne doświadczenia z afrykańskiej podróży.
Po wybuchu I wojny światowej Sienkiewicz udał się do Szwajcarii, gdzie przy współudziale Antoniego Osuchowskiego i Ignacego Jana Paderewskiego zorganizował Szwajcarski Komitet Generalny Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce, przesyłający pieniądze, lekarstwa, żywność i ubrania do kraju.
Pisarz zmarł w wieku 70 lat w Vevey, niewielkim miasteczku pod Lozanną i tam został pochowany.
W 1924 r. prochy pisarza sprowadzono do kraju. W drodze przez Szwajcarię, Austrię, Czechy hołd składały mu tłumy czytelników. Trumnę w sarkofagu złożono w Warszawie w podziemiach katedry św. Jana tuż obok prezydenta Gabriela Narutowicza.
Henryk Sienkiewicz do dziś uważany jest na świecie za klasyka powieści historycznej i jednego z najwybitniejszych pisarzy w historii literatury polskiej.
Rok 2016 został ustanowiony przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej Rokiem Henryka Sienkiewicza.
/Bibliografia: culture.pl ; www.sienkiewicz.ovh.org /
[grafika: Kazimierz Mordasewicz “Portret Henryka Sienkiewicza”, 1899, własn. Muzeum Narodowe w Warszawie; źródło: culture.pl]
Listy z podróży do Ameryki.