6 czerwca 1841 r. urodziła się Eliza Orzeszkowa (zm. 18 maja 1910 r.), pisarka, publicystka, działaczka społeczna.
Urodziła się w zamożnej rodzinie ziemiańskiej w majątku Miłkowszczyzna koło Grodna. Skończyła pensję sióstr sakramentek w Warszawie, gdzie poznała Marię Konopnicką, z którą przyjaźniła się do końca życia.
Po ślubie z Piotrem Orzeszką przeniosła się do majątku Ludwinowo, gdzie zaczęła angażować się w działalność społeczną. Po klęsce powstania styczniowego i konfiskacie majątku męża powróciła do rodzinnej Miłkowszczyzny, gdzie weszła w posiadanie bogatej biblioteki ojca. Przestudiowała literaturę XVIII i XIX wieku i nie tylko piękną, również filozofię, socjologię i ekonomię. To był ważny okres w dojrzewaniu przyszłej pisarki.
Od 1869 mieszkała w Grodnie, potem w Wilnie, gdzie była współwłaścicielką księgarni wydawniczej publikującej polskie książki, kalendarze i pismo humorystyczne. Rozpoczęła pracę pisarską, nawiązała kontakty ze środowiskiem “Tygodnika Ilustrowanego”,gdzie debiutowała Obrazkiem z lat głodowych i “Przeglądu Tygodniowego”. Po zamknięciu firmy przez władze rosyjskie Orzeszkowa została skazana na kilkuletnie internowanie w Grodnie, gdzie mieszkała do końca życia.
W początkach jej twórczości literackiej dominowały utwory podejmujące najbardziej aktualne problemy życia współczesnego (Ostatnia miłość, Na prowincji, Pan Graba, Rodzina Brochwiczów). Szczególną popularność zdobyła powieść Marta, ukazująca tragedię kobiety nie przystosowanej do samodzielnego życia.
Do najdojrzalszych dzieł Orzeszkowej, podejmujących konflikty społeczne i narodowe należały powieści Meir Ezofowicz, ukazująca małomiasteczkowe środowisko żydowskie i jego stosunek do polskiego społeczeństwa oraz Nad Niemnem (porównywanej z Panem Tadeuszem A. Mickiewicza), przedstawiająca rozległą panoramę społeczeństwa z motywem powstania styczniowego w retrospekcji.
Kwestie współczesności analizowała w artykułach i rozprawach publicystycznych (m.in. Patriotyzm i kosmopolityzm, O Żydach i kwestii żydowskiej).
Przez całe życie prowadziła bogatą korespondencję (ok. 3000 listów), która dla oddalonej od głównych skupisk ówczesnego życia i osamotnionej pisarki była najważniejszą formą kontaktu ze światem i stanowiła zapis jej przemyśleń.
Utwory Orzeszkowej dają bogaty obraz życia społecznego jej epoki, przegląd idei, rozterek i klęsk. Orzeszkowa cieszyła się dużą popularnością, inspirowała m.in. S. Żeromskiego, W.S. Reymonta, M. Dąbrowską, stała się autorytetem dla współczesnych. Powieści Orzeszkowej zostały przetłumaczone na blisko 20 języków, popularne były zwłaszcza przekłady rosyjski i szwedzki.
W 1905 i 1909 wysuwano kandydaturę Orzeszkowej do nagrody Nobla.
(Bibliografia: Stanisław Fita: Eliza Orzeszkowa /W:/ encyklopedia.pwn.pl ; Halina Floryńska-Lalewicz: Eliza Orzeszkowa – życie i twórczość /W:/ culture.pl)
/grafika źródło: Archiwum Ilustracji WN PWN SA – www.nalesisku.osdw.pl/
fascynującą książkę biograficzną Krystyny Kolińskiej-Sochaczewskiej – Orzeszkowa, złote ptaki i terroryści.
